De Groene Ruyt levert in Lichtenvoorde eerste park op

Het Remisepark in Lichtenvoorde is het eerste grootschalige publieke groenproject dat is ontworpen, beplant en uitgevoerd door De Groene Ruyt. Dat gebeurde in opdracht van de gemeente Oost-Gelre en in nauwe samenwerking met aannemingsbedrijf Dusseldorp Infra, Sloop en Milieu. Dyon Temming is namens de Groene Ruyt verantwoordelijk voor het ontwerp. Hij transformeerde een naar eigen zeggen ‘weinig spannende omgeving’, met een traditioneel gazon, enkele vrijstaande bomen en een paar bosjes, tot een natuurrijke en duurzame speel- en beleefomgeving.

Water is belangrijk
Het park is in de eerste plaats klimaatadaptief gemaakt, met de nadruk op water. “We hebben voorzien in waterbuffering bij piekbelasting en waterinfiltratie tijdens periodes van droogte. Dat doen we door het water zoveel mogelijk in het park zelf op te vangen en te laten infiltreren in de bodem. We laten niets wegstromen in het riool.”
Daarmee wordt ook ingespeeld op de cultuurhistorie van het gebied. “In de verre historie lag hier een akker op de rand van de overgang van de meer droge zandrug bij Harreveld naar het Brook, wat vooral natte gebieden en moerassen waren. Water is in dit gebied altijd een dominante factor geweest.”

Planten ondersteunen insecten
Biodiversiteit vormt een tweede aandachtspunt. “Het is belangrijk een groenvoorziening zo in te richten dat de biodiversiteit ermee geholpen wordt. Dat hebben we gedaan door het park te voorzien van zoveel mogelijk afwisselende biotopen: van licht tot donker, van hoog tot laag en van nat tot droog.”
Er is ook de nodige variatie aangebracht in de vegetatie. Die gaat van grasrijk via bloemrijk tot bosrijk. “We gebruiken daarbij ook zoveel mogelijk inheems plantmateriaal. Inheemse planten gaan namelijk veel meer verbanden aan met populaties van insecten.”

Voormalig remiseterrein
Het Remisepark – de naam zegt het al – was in de tijd dat Lichtenvoorde nog een nijverheidsdorp was, de plek waar het remiseterrein lag van de trams die werden ingezet voor het transport van producten uit de maakindustrie. Dit komt terug in het ontwerp via de zichtlijn in lengterichting van het park, waarin met hergebruikte stoepbanden de contouren van een spoorlijn zijn gevisualiseerd. “Dat is een referentie naar het trambaantje dat hier ooit heeft gelopen.”
Nadat de trams en de remisehangar waren verdwenen, was het park lange tijd locatie van een bezemfabriek. Temming: “Daar werden tot de jaren ’70 van de vorige eeuw bezemstelen en handstoffers gemaakt van hout uit de omgeving. Dat hout werd gedroogd in tipivormige constructies. Dat vond ik een mooi beeld om aan te refereren in het ontwerp.” Dat is de verklaring waarom er nu naast een, samen met bewoners van gebruikte stoeptegels gebouwde, cirkelvormige zitgelegenheid in het centrum van het park twee uit duurzaam hout opgetrokken tipi’s zijn geplaatst.

Bewoners betrokken
De betrokkenheid van bewoners is sowieso een verhaal apart. “Daarmee raakt het aan een stuk visie van De Groene Ruyt. Wij vinden het belangrijk is dat mensen zich weer met de natuur in hun omgeving verbonden voelen. Want waar je mee verbonden bent, daar ben je ook zuinig op. Daarom hebben we de bewoners in de omgeving van het Remisepark van A tot Z meegenomen in het ontwerp en het aanlegproces.”
Een speciaal hiervoor ingesteld burgerontwerpteam kreeg van Temming de min of meer verplichte ingrediënten voor het plan mee. Die konden vervolgens worden aangevuld met zaken die de bewoners zelf ook belangrijk vonden. Zoals extra mogelijkheden om te spelen voor kinderen en op avontuur te gaan in de natuur en een verbinding met voeding.
Temming: “We hebben ze meegenomen in onze gedachtegang: de zorgen om het verlies van biodiversiteit en de overlast van de klimaatverandering, de mogelijkheid om via het park hier iets aan te doen en tegelijkertijd de ruimte te geven aan natuurlijke processen door verschillende biotopen te realiseren. We hebben ze er ook op voorbereid dat het eindbeeld anders is dan van een strak aangeharkt plantsoen. Het beeld wordt heel wat ruiger. Daar gingen ze in, mede omdat het ten gunste zou komen van het avontuur voor de kinderen.”

Gewoon een prettig park
Want het park is namelijk ook een hele avontuurlijke plek geworden, waarin veel valt te ontdekken, vindt Temming. “De kinderen kunnen het park gebruiken om de eigen grenzen te leren kennen, te rauzen en te ravotten, om de eigen leefomgeving te verkennen, maar ook door op ontdekkingstocht te gaan.”
Er is een crossbaan aangelegd, een pluktuin waar mensen zelf bloemen kunnen plukken. Er zijn twee ontmoetingsplekken gerealiseerd. En her en der in het park zijn allerlei planten verstopt, waarvan je kunt eten. Van heel duidelijk, zoals bessen, appels en peren, tot veel minder herkenbaar, zoals kruiden en planten waarvan de blaadjes eetbaar zijn. “Alles wat we hier hebben gedaan helpt om de relatie tussen mens en natuur te versterken.”
Het is nadrukkelijk niet de bedoeling geweest om een vinger wijzende showcase voor duurzaamheid te zijn. “Zo van: kijk eens hoe duurzaam we hier bezig zijn. Nee, we wilden hier gewoon een prettig park realiseren, waar alle elementen die De Groene Ruyt belangrijk vindt gewoon inzitten. Als je mensen in de omgeving meeneemt als onderdeel van die omgeving zorg je ervoor dat de keuzes die je maakt in balans zijn.”

Planten op eindafstand
De natuur moet in De Groene Ruyt-projecten ook vooral haar gang kunnen gaan. Dat komt onder andere tot uiting in de beplanting. “We kiezen niet alleen voor zoveel mogelijk inheems plantmateriaal. Maar ook voor een inrichting waarbij planten en bomen zoveel mogelijk op eindafstand van elkaar worden gezet. Hoe groot wordt een boom en hoe ver is maximale reikwijdte van zijn takken? Dan bepaalt dat de afstand tot de volgende aanplant. Daardoor kan al het plantmateriaal vrij uit kunnen groeien tot zijn natuurlijke vorm. Daardoor hoef je ook niet of nauwelijks te snoeien en dat scheelt in het onderhoud.”
Waarmee hij niet wil zeggen dat we de natuur ook al het werk moeten laten doen. “Dat is te kort door de bocht. We leven in een land, waarin juist het menselijk handelen een hogere biodiversiteit kan creëren, dan we zouden krijgen als we niets zouden doen. Als mens kun je namelijk kleine, slimme ingrepen doorvoeren. Het komt erop aan dat je de randvoorwaarden moet scheppen om de natuur te laten floreren.”

Beheer openbare ruimte
Die strategie blijkt niet zo eenvoudig in te passen in het gangbare beheer van de openbare ruimte, heeft Temming gemerkt. Precies daarom neemt De Groene Ruyt ook de eerste vijf jaar van het onderhoud op zich. “We willen zelf de beplanting vanaf de beginsituatie begeleiden tot enige wasdom. Vijf jaar is op het leven van een boom natuurlijk maar een knipoog. Maar de kruidenvegetatie bijvoorbeeld kun je dan al wel wat richting geven. Alles wat we doen, gaan we documenteren en dragen we over vijf jaar in de vorm van een maatregelenpakket over aan de gemeente met de mededeling: als je het zo doet, doe je het goed en houd je het goed. Dan blijft de kwaliteit op alle onderdelen op niveau.”

Voor iedereen even wennen
Niet alleen voor de gemeente week de werkwijze van De Groene Ruyt af van wat men gewend was. Datzelfde bleek in de samenwerking met aannemingsbedrijf Dusseldorp. Temming: “De Groene Ruyt is natuurlijk een piepjonge organisatie. Wij moesten dat ook heel erg wennen aan de aannemerswereld, zoals de aannemerswereld ook heel erg moest wennen aan ons. Datzelfde ging op voor de gemeente als opdrachtgever. De Groene Ruyt is minder strak georganiseerd en werkt meer vanuit de bedoeling en met oog op het resultaat dan op basis van vooraf bepaalde systemen. Dat vereiste aan beide kanten een oefening in communicatie. Maar aan het eind van het verhaal zijn we toch wel heel blij met elkaar. Dusseldorp en wij zijn er heel trots op wat we gemaakt hebben in het Remisepark.”

Overal een andere uitkomst
Het roept de vraag op of deze aanpak te herhalen is in andere gemeenten. Temming: “Ik vind dat iedere plek specifiek benaderd moet worden. De vorm komt voort uit de cultuurhistorie, maar ook uit de geologische historie. Vandaaruit kun je bekijken hoe je de natuurlijke processen zo kunt inrichten dat het eindresultaat een plus oplevert ten opzichte van wat er was. Dat geldt voor de biodiversiteit, klimaatadaptatie en circulariteit, maar ook de natuur-mens relatie.
Het proces is kortom herhaalbaar, maar iedere plek is anders en zal dus tot een andere uitkomst leiden omdat de omgevingsfactoren anders zijn. Temming: “Maar dat is ook het mooie van De Groene Ruyt: we tappen overal uit hetzelfde vaatje, maar er komt telkens ander bier uit.”

Projectinformatie

• Project: Remisepark Lichtenvoorde
• Looptijd: maart-december 2022
• Opdrachtgever: gemeente Oost-Gelre
• Partner: Dusseldorp Infra, Sloop en Milieu
• Team De Groene Ruyt:
  – Ontwerp: Dyon Temming
  – Beplanting: Eltjo Rendering
  – Uitvoer: Oswald te Dorsthorst